ef

Εφ’ όλης της ύλης

Δεν θα σας μιλήσω για τους υπολογιστές. Τι αξία έχει να μιλάμε για κάτι που δεν έχει ψυχή, όταν άνθρωποι γύρω μας πεθαίνουν χωρίς σοβαρό λόγο; Όλοι ξέρουμε πως κάποτε θα έρθει το τέλος μας όμως γιατί αυτό να μην είναι στα βαθιά γεράματα, έχοντας ζήσει αμέτρητες συγκινητικές εμπειρίες; Ίσως όλα να πηγάζουν από το λόγο για τον οποίο ζούμε.

Ακούμε κάθε τόσο φιλόσοφους και θρησκευόμενους να μιλάνε για το νόημα της ζωής, όμως στην πραγματικότητα κανείς δε μπορεί να συλλάβει γιατί βρισκόμαστε εδώ, ποιος είναι ο σκοπός μας. Έτσι, η εύκολη λύση, ο πιο σίγουρος δρόμος που μπορεί να πάρει κάποιος σε αυτόν τον κόσμο, είναι η επιζήτηση του χρήματος.

Χαρακτηρίζεται σίγουρος επειδή, όπως έχει σχηματιστεί η σημερινή κοινωνία, όσοι έχουν πλούτο είναι αποδεκτοί, και στους ανθρώπους αρέσει να είναι αποδεκτοί, ακόμη και αν ζουν μέσα στην υποκρισία. Γιατί αποδεχόμαστε τους πλούσιους; Ίσως επειδή μας εμπνέουν σιγουριά και δέος. Ίσως πάλι επειδή ελπίζουμε να πάρουμε λίγη από τη λάμψη τους (και την περιουσία τους) με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Όλοι θέλουμε να λάμψουμε, έστω και για λίγο, να δείξουμε πως πετύχαμε κάτι. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό όμως μπορεί να γίνει, αν οι μέθοδοι που ακολουθούμε δε συμβαδίζουν με την ηθική. Όμως τί είναι ηθική σήμερα; Ποιός καθορίζει αυτούς τους άγραφους κανόνες; Ο εύκολος τρόπος για να ξεχωρίσουμε το ηθικό από το ανήθικο είναι να σκεφτούμε τι δε θα άρεσε να κάνουν σε εμάς, ώστε να μην το κάνουμε ούτε εμείς σε άλλους.

Παρόλα αυτά, ο καθένας μεγαλώνει διαφορετικά και έχει διαφορετικές ανοχές και αντιπάθειες. Έχει σημασία το πως ανατρεφόμαστε και σε τι συνθήκες αναπτυσσόμαστε καθότι από εκεί παίρνουμε τις πρώτες βάσεις μας. Η οικογένεια και οι παρέες που κάνουμε αποτελούν τη μεγαλύτερη επιρροή για ένα παιδί που ακόμη είναι ιδιαίτερα ευάλωτο καθώς δεν έχει διαμορφώσει την προσωπικότητά του.

Μακάρι όλα τα παιδιά να ήξεραν πως οι μεγάλοι δεν έχουν πάντα δίκιο, πως δε θέλουν πάντα το καλό τους ακόμη και αν δείχνουν πως έχουν τις καλύτερες προθέσεις. Κανείς δε μπορεί να ξέρει τι υποβόσκει στο μυαλό του κάθε συνομιλητή του, τι συμφέροντα και διαβουλεύσεις τον κάνουν να φέρεται όπως φέρεται. Έτσι τα παιδιά μεγαλώνουν λάθος και μεταφέρουν τα ίδια λάθη στα δικά τους παιδιά, συνεχίζοντας τον αέναο κύκλο των προβληματικών οικογενειών.

Όμως τί πάει να πει πως κάποιος μεγάλωσε λάθος; Ποιό είναι πλέον το σωστό σε ένα κόσμο με τόσες χιλιάδες διαφορετικές θρησκείες και αιρέσεις, τόσα εκατομμύρια περίεργους ανθρώπινους νόμους και κανόνες, τόσα διαφορετικά ήθη και έθιμα; Το σωστό τείνει να είναι εκείνο που αφήνει τον καθένα να αναπτυχθεί ελεύθερα, να εκφραστεί ελεύθερα αλλά και να σκεφτεί ελεύθερα.

Ένα παιδί που δεν έχει κρίση, αποδέχεται αβίαστα τα πιστεύω που του επιβάλλουν, όμως πρέπει να έχει το δικαίωμα να τα απορρίψει στην πορεία αν το αποφασίσει. Ένας άνθρωπος που έχει αποκτήσει κρίση, όσο και αν διαφέρει από των άλλων, πρέπει να έχει το δικαίωμα να την εκφράσει. Τί αξία θα είχε όμως η ελευθερία έκφρασης χωρίς την ελευθερία σκέψης; Πρέπει να μπορούμε να κρίνουμε αν αυτά που μας λένε ισχύουν ή όχι, να μπορούμε να τα ερευνήσουμε και να τα συγκρίνουμε, ώστε να βγάλουμε τα δικά μας συμπεράσματα.

Ίσως να μην υπάρχει κανένας νόμος που να απαγορεύει τη σκέψη, όμως δε χρειάζονται νόμοι για αυτό. Κανείς δεν έχει (ακόμα;) το δικαίωμα να ελέγξει και να τιμωρήσει το αν κάποιος σκέφτηκε. Αυτό που μπορεί να κάνει είναι να τον κρατάει απασχολημένο με κάτι άλλο, εύπεπτο και ανούσιο, όσο του περνάει το μήνυμα που θέλει. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει ατονήσει μέσα στους αιώνες και δε μπορεί να κάνει πάρα πολλά πράγματα συγχρόνως, οπότε όταν δέχεται δύο πληροφορίες μαζί, μία από τις δύο θα γίνει δεκτή απερίσκεπτα. Θέλει μεγάλη εξάσκηση για να αρχίσουμε να βλέπουμε αυτές τις καθημερινές “απάτες” επειδή καμουφλάρονται με μεγάλη επιδεξιότητα από τους ειδικούς.

Αυτοί οι ειδικοί γιατί το κάνουν; Ακόμη και εκείνοι άνθρωποι δεν είναι; Σαφώς, όπως και τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους που επίσης θα επηρεαστούν, όμως δεν το σκέφτονται έτσι. Ο καθένας κοιτάει το γρήγορο, βραχυπρόθεσμο κέρδος, χωρίς να ενδιαφέρεται για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των πράξεών του. Έτσι πληρώνεται για να πουλήσει το τάδε άχρηστο προϊόν ή την τάδε κενή άποψη, αυξάνοντας την περιουσία του, νομίζοντας πως έτσι θα γίνει πιο ολοκληρωμένος.

Τους ειδικούς όμως ποιος τους πληρώνει; Ποιός θέλει να κρατάει τις μάζες υπό τον έλεγχό του; Σίγουρα όσοι θέλουν υπερβολικό πλούτο. Όσοι είναι δισεκατομμυριούχοι δεν έγιναν απλά με τύχη και σωστές επενδύσεις, αλλά εκμεταλλευόμενοι τις αδυναμίες των αντιπάλων τους και παίρνοντας την κοινή γνώμη (=όλους τους υπόλοιπους) με το μέρος τους. Όμως δεν είναι μόνο αυτοί. Ο πλούτος είναι ένα βασικό κίνητρο, αλλά ένα ακόμη πιο ματαιόδοξο και εγωιστικό είναι η εξουσία.

Αν έχεις εξουσία, δηλαδή επιρροή πάνω σε άλλους, μπορείς να έχεις και πλούτο και δόξα και οτιδήποτε θελήσεις ανά πάσα στιγμή. Εξουσία δεν έχουν μόνο οι πολιτικοί όπως θα σκεφτεί κάποιος, αλλά οποιοσδήποτε που με τις πράξεις του μπορεί να επηρεάσει άλλους. Όσο μεγαλύτερο όγκο ανθρώπων διατάζει, τόσο περισσότερο “δυνατός” θεωρείται.

Πώς θα μείνει κάποιος στην εξουσία; Κρατώντας άλλους έξω από αυτή. Κρατώντας τους οπαδούς του στο σκοτάδι, εκεί που τους θέλει για να είναι ελεγχόμενοι ώστε να μπορεί ανά πάσα στιγμή να τους χρησιμοποιεί. Φυσικά ο κάθε εξουσιαστής κάποτε πεθαίνει όμως τα παιδιά του και οι προστατευόμενοί του ακολουθούν το δρόμο που χάραξε, συνεχίζοντας το έργο της ενδυνάμωσής τους και της τύφλωσης των άλλων.

Ώστε όλα γίνονται για λεφτά και εξουσία; Το σεξ θα μείνει απέξω; Στην πραγματικότητα το σεξ δεν αποτελεί σημαντικό κίνητρο εκμετάλλευσης. Κάποιος μπορεί να καταφέρει να δοκιμάσει όλες τις ηδονές που έχει να προσφέρει το ανθρώπινο σώμα και έτσι κι αλλιώς μετά από μερικά χρόνια δε θα μπορεί να ανταποκριθεί επαρκώς. Όμως με τον πλούτο και τη δύναμη δεν ισχύει το ίδιο επειδή δεν υπάρχει κορυφή. Το να εξουσιάσεις όλο τον πλανήτη και να κατέχεις όλη την περιουσία είναι ένα άπιαστο όνειρο που όμως αποτελεί ενδόμυχο πόθο όλων των εκμεταλλευτών.

Εμείς όμως γιατί τα ανεχόμαστε όλα αυτά; Δυστυχώς δεν έχουμε περιθώρια επιλογής καθώς χρειάζεται έντονη κριτική σκέψη και αμφισβήτηση για να πούμε ότι προσπαθούμε να αντισταθούμε σε αυτό το “καρναβάλι” έτοιμων ιδεών και μασημένων απόψεων. Η διαφήμιση έχει χάσει τον ενημερωτικό της χαρακτήρα και αποτελεί όπλο στα χέρια όσων θέλουν να επηρεάσουν ευρέως τον κόσμο. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης εξυπηρετούν αποκλειστικά τα συμφέροντα των ιδιοκτητών τους και όσοι προσπαθούν να ενημερώσουν αντικειμενικά και χωρίς περιορισμούς καταπνίγονται από εκείνους των οποίων τα συμφέροντα θίγονται.

Έχουμε δημιουργήσει μια μεγάλη παγίδα από όπου ούτε οι ίδιοι οι εξουσιαστές μπορούν να ξεφύγουν. Όταν ο τυπικός πολιτικός και τυπικός ιδιοκτήτης πολυεθνικής σχολάσουν από τη δουλειά τους, γυρίζουν σπίτι και επηρεάζονται από τις αποφάσεις που πήραν άλλοι πολιτικοί και ιδιοκτήτες ανά τον κόσμο. Τα παιδιά τους θα πάρουν τα νοθευμένα ναρκωτικά που άφησαν να περάσουν τα σύνορα και θα αγοράσουν τα άχρηστα προϊόντα που έχουν “πνίξει” το μυαλό τους με τις διαφημίσεις. Το ίδιο φυσικά θα συμβεί και στα παιδιά άλλων ανθρώπων, τους οποίους δεν έχουν γνωρίσει ποτέ.

Ο καθένας κοιτάει το συμφέρον του και αυτό είναι το αναμενόμενο, σε έναν κόσμο που δεν ξέρει γιατί υπάρχει και αναζητεί χαρά στις σύντομες απολαύσεις. Γρήγορες σχέσεις, γρήγορο φαγητό και γρήγορα ταξίδια στα αστέρια, πολλές φορές χωρίς επιστροφή. Ένας πλανήτης που τρέχει με ταχύτητα για να μην κάτσει και σκεφτεί ότι δεν ξέρει που πάει. Ξυπνάμε, σπουδάζουμε, δουλεύουμε, ταξιδεύουμε, γνωριζόμαστε, ζευγαρώνουμε, κοιμόμαστε και πεθαίνουμε. Και η γη γυρίζει.

Αυτό δεν αλλάζει έτσι απλά. Αυτό που μπορεί να αλλάξει άμεσα είναι η επιρροή μας στον κόσμο που είμαστε, αυτόν που κάποτε θα αφήσουμε. Αν όλοι προσπαθούσαμε να διατηρήσουμε τις βασικές ελευθερίες αναλλοίωτες ενώ συγχρόνως βοηθούσαμε τους λιγότερο τυχερούς από εμάς, χωρίς να περιμένουμε κάποιο αντάλλαγμα, θα είχαμε ήδη κάνει ένα τεράστιο βήμα βελτίωσης. Αν μπορούσαμε να ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις που μας μαστίζουν και βλέπαμε τον κόσμο σαν ένα παγκόσμιο χωριό όπου όλοι είμαστε άνθρωποι, με διαφορετικά χαρακτηριστικά, χωρίς αυτή η διαφορετικότητα να είναι κάτι το αρνητικό, τότε τα αποτελέσματα θα ήταν άμεσα και χειροπιαστά. Αν καταφέρουμε να βρούμε κάτι άλλο να μας απασχολεί εκτός από την απόκτηση πλούτου και εξουσίας και οι οδοί που θα ακολουθήσουμε για να το πετύχουμε παραμείνουν ηθικοί, θα έχουμε σχεδόν πετύχει το ακατόρθωτο.

Τέλος στις διαλυμένες οικογένειες, αφού οι άνθρωποι θα αγαπάνε πραγματικά και θα αφοσιώνονται ο ένας στον άλλον, αντί για τη δουλειά τους και τις σύντομες συγκινήσεις. Τέλος στις αδικοχαμένες ζωές, αφού πλέον θα μας ενδιαφέρουν οι επιπτώσεις των πράξεών μας πάνω στους άλλους, αντί να κοιτάμε μόνο τον εαυτό μας και το συμφέρον μας. Στο τέλος τα προβλήματα που θα μείνουν θα είναι μόνο εκείνα που ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντιμετωπίσει, όπως οι ανίατες ασθένειες και οι φυσικές καταστροφές. Όμως και αυτά με τη σειρά τους θα περιοριστούν από μία κοινωνία που θα έχει μάθει να συνεργάζεται και να νοιάζεται.

Αν τα παραπάνω σας φαίνονται όνειρο και γελάτε με την ελπίδα ενός καλύτερου αύριο, τότε είστε μέρος του προβλήματος και πρέπει να αισθάνεστε τύψεις, αν όχι ευθύνες. Ξεκινήστε και εσείς αμφισβητώντας αυτά που θέλουν να σας επιβάλλουν, συνεχίστε χωρίς να κάνετε αυτά που δε θέλετε να σας κάνουν και τελικά ενδιαφερθείτε για τις επιπτώσεις των πράξεών σας στον κόσμο. Δεν έχω τίποτε άλλο να πω για την ώρα.

(Τον Οκτώβριο του 2004 ανέβηκε και στη διεύθυνση http://isee.gr/issues/05/thoughts/index.html)